#6 April 1941. u objektivu
Razaranje Jugoslavije kroz fotografije nepoznatog madjarskog vojnika
U nedelju šestog aprila Beogradu je predviđano lepo prolećno vreme i vedro nebo. Prestonica Kraljevine Jugoslavije pulsirala je životom. Svi su planirali da urade ponešto toga dana.
Ban Ivan Šubašić zakazao je sastanke sa nizom vladinih ministara. Beogradski novinari pomno su preko telegrafa iščekivali najsvežije vesti o ratnim dešavanjima na Mediteranu.
Upravnik grada Dragomir Drinčić radosno je iščekivao prvi dan penzije.
Mnogo toga je trebalo da se dogodi u Beogradu toga dana. U sedam časova, harmonikom i svojim dubokim glasom, narodni pevač Bora Janjić želeo je da preko talasa Radio Beograda ulepša jutro sugrađanima.
Slušaoci su potom očekivali da započne direktan prenos službe iz Saborne crkve.
Oko podneva vlasnica garsonjere u Takovskoj 11 planirala je susret sa zainteresovanim zakupcima. Za petnaest časova Pozorište na Vračaru najavilo je predstavu DR, predstavivši je kao „komad neumrlog komediografa".
Na drugom kraju grada, u isto vreme, očekivan je skup Udruženja likovnih umetnika u Paviljonu Cvijete Zuzorić. U šesnaest časova Vinia Gabaja i Benko Pinto nameravali su da stupe u brak.
Sat vremena kasnije, ljubitelji dzeza smerali su da krenu put Ruskog doma, gde je davan tradicionalni nedeljni matine.
Zaljubljenici u film čekali su večernje časove kako bi u filmu Bo Žest videli Gerija Kupera, kao neustrašivog vojnika francuske Legije stranaca.
Ništa od toga se nije dogodilo, baš kao što ni autobus firme „Krstić i sin" nije stigao na svoje odredište. Taj dan je prošao bez nedeljne službe i sastanaka, venčanja nije bilo, kao ni pozorišnih predstava. Nikome nije bilo do komedije.
Odmah nakon vesti o državnom udaru 27. marta, Adolf Hitler je izdao Direktivu XXV, kojom je Jugoslaviju označio kao neprijatelja i zahtevao je njeno uništenje.
Na hrabro skandiranje „bolje rat nego pakt" Hitler je odgovorio ratom. Za Jugoslaviju se govorilo da je okružena brigama (Bugarska, Rumunija, Italija, Grčka, Albanija, Mađarska, Austrija), ali 1941. godine bi bilo bolje reći da je Jugoslavija bila okružena silama osovine i njihovim lojalnim saveznicima.
Kraljevina Jugoslavija je napadnuta sa svih strana - sa teritorija današnje Italije, Austrije, Mađarske, Rumunije, Bugarske i Albanije. U svom obraćanju nemačkom narodu 6. aprila Adolf Hitler je istakao da je rat opravdan i zato što su Beograd i Srbi stajali iza Sarajevskog atentata.
Beograd nije bio cilj samo kao prestonica Jugoslavije već i kao najveći srpski grad.
Pojedinci su gajili nadu da ishod može biti identičan onome iz 1914. godine. Međutim, akteri su se promenili. Kao što Kraljevina Jugoslavija nije bila Srbija iz 1914. godine, tako ni Hitlerova Nemačka nije bila poput Austrougarske.
Radilo se o uhodanoj ratnoj mašineriji koja je pregazila čitavu Francusku za samo par nedelja. Rat je završen nakon 11 dana. Na slogan „bolje grob nego rob" Hitler je odgovorio i grobovima i porobljavanjem.
Identično kao u francuskom slučaju - gde je Francuska potpisala kapitulaciju u istom vagonu gde je Nemačka 1918. godine potpisala primirje - i u Beogradu je sam čin kapitulacije predstavljao simboličku likvidaciju Versajskog sistema.
Kraljevina Jugoslavija likvidirana je u ambasadi jedne druge države koju je Hitler pojeo i koja više nije postojala - u zgradi ambasade Čehoslovačke.
Sećanje na Aprilski rat često se vezuje za znamenite tačke sećanja nastale tokom tih sudbonosnih aprilskih dana. Prisećamo se kulturnog blaga nestalog u požaru koji je odneo Narodnu biblioteku. Sećamo se pilota Šestog lovačkog puka koji su neustrašivo branili jugoslovensko nebo.
Nisu zaboravljeni ni piloti Osmog bombarderskog puka koji su za komandama jugoslovenskih bombardera 6. aprila krenuli u protivnapad na ciljeve u samom Trećem Rajhu.
Naše sećanje ponekad vodi podsećanju da je Beograd toga dana napadnut u tri navrata. Prebrojavamo stotine nemačkih aviona i tone izbačenih bombi. Usmeravanje pažnje na pojedinosti nekada vodi gubljenju šire slike i sam događaj se depersonalizuje.
Ukoliko uzmemo srednje procene broja nastradalih, u bombardovanju Beograda je stradalo pet ili šest puta više ljudi nego u Gernici. Samo Jugoslavija nije imala Pikasa da učini besmrtnim stradanje jednog grada.
U galeriji ispod ovog teksta imate priliku da vidite deo naše istorije kroz objektiv nepoznatog mađarskog vojnika iz aprila 1941.
Njegove fotografije imaju jednu temu. Bez obzira da li prikazuju centar Beograda, mostove, okolinu ili unutrašnjost Novog dvora, njima je zajednička jedna stvar - one dokumentuju uništenje i samo uništenje.
Fotografije su slavljeničke i groteskne. Fotograf nijednom ne zapaža ljude iz zemlje u koju je došao. Mi ne vidimo lice niti jednog Beograđanina. Fotograf ponosno slika samo sebe i svoje ratne drugove.
Oni Beograđani koji su uslikani su samo mizanscen za njegovo dokumentovanje razaranja. Fotografije pokazuju osećaj nadmoći okupatora, koji ponosno podiže ratni plen i sa pištoljem pozira ispred uništene opreme protivnika.
Fotografija je živa i njena poruka prevazilazi namere njenog stvaraoca.
Ove fotografije su nastale kao privatna i slavljenička uspomena s jednog ratnog pohoda, ali su one za nas dirljivo i intimno svedočanstvo o tragičnom početku okupacije.
Uništeni Novi dvor - danas sedište Predsednika Republike Srbije
Terazije
Kod Moskve
Brankova ulica
Ulica Kraljevića Marka
Mađarski vojnici ispred zapaljenog jugoslovenskog aviona Brege 19
Ugao Pariske i Uzun Mirkove (hotel Srpski kralj)
Uzun Mirkova
Hotel Srpski kralj
Pogled na Petovaradin i most Kraljevića Tomislava koji je srušila jugoslovenska vojska u povlačenju
Nepoznati madjarski vojnik (autor ostalih fotografija) poziva sa zarobljenim materijalom kraljevske jugoslovenske vojske, dvorište današnje elektrotehničke škole Mihajlo Pupin, Novi Sad
Zarobljena oprema jugoslovenske vojske u dvorištu škole Mihajlo Pupin, Novi Sad
Bombardovana Beogradska železnička stanica, u pozadini se vidi zgrada BIGZ-a
Nepoznati madjarski vojnik pozira ispred srušene višespratnice na uglu Gavrila Principa i Jug Bogdanove.
Miloš Vojinović
po prvi put objavljeno 6. aprila 2021. na portalu OKO